Ekscentryczna wdowa

Staram się regularnie przeglądać nowości strasburskie. Dziś (23.01.2018) ogłoszono m.in. wyrok w sprawie Faludy-Kovács przeciwko Węgrom.

Sprawa może zainteresować studentów IV roku Prawa WPiA UWM, których od kilku tygodni katuję orzecznictwem dotyczącym wolności ekspresji i jej styku (zderzenia) z prawem do poszanowania życia prywatnego. Na kolokwium często pytam o kryteria ze sprawy von Hannover (nr 2).

Tej fantastycznej (w zdecydowanej większości) młodzieży dedykuję niniejszy wpis – w omówionym niżej wyroku Trybunał wykorzystał właśnie te kryteria.

Skarżąca jest wdową po słynnym węgierskim poecie. Ich związek był przedmiotem żywego zainteresowania tabloidów – oboje byli celebrytami.

W 2008 r. – dwa lata po śmierci poety w jednej z gazet ukazał się wywiad ze skarżącą. Jak na celebrytkę przystało, postanowiła uraczyć gawiedź jakąś sensacyjką. Podzieliła się swoim pomysłem na połączenie znakomitych genów jej oraz jej zmarłego męża i stworzenie geniusza. Do tego celu chciała wykorzystać wnuka poety i swoją siostrę.

Chwyciło. Wkrótce największy tygodnik węgierski tę „mądrość” opublikował, nie stawiajac przy tym skarżącej w szczególnie korzystnym świetle. Tytuł artykułu (na pierwszej stronie!) brzmiał „Deptanie pamięci Faludy’ego. Wdowa robi wszystko dla jupiterów„. Najgorsze było jednak to, że – mimo nalegań wdowy – w tekście nie wspomniano o książce poświęconej zmarłemu poecie, która miała się ukazać. Skarżąca wprawdzie wyprosiła kolejny artykuł – tym razem zapowiadający książkę, jednak następne prośby wdowy zostały już zignorowane.

I wtedy skarżąca zorientowała się, jak wielką krzywdę wyrządził jej tygodnik tym pierwszym artykułem. Pozwała wydawcę domagając się m.in. 4 mln Forintów (sami to sobie policzcie, kiedy jestem na Węgrzech nigdy nie jestem w stanie stwierdzić, czy płacę dużo czy mało).

Nie chcę tu omawiać wyroków sądów węgierskich. łatwo się domyślić, że nie były po myśli Pani Faludy-Kovács – zwłaszcza wyroki sądu apelacyjnego i Kurii, które m.in. uznały tytuł artykułu za sąd wartościujący (value judgment) a nie stwierdzenie faktu (statement of fact). Ponadto był to pogląd ściśle korespondujący z „osobliwymi” oświadczeniami samej powódki – nie był więc pozbawiony jakichkolwiek podstaw faktycznych.

Europejski Trybunał Praw Człowieka przypomniał swoje stanowisko:

1. ochrona dobrego imienia wchodzi w zakres art 8 EKPC (prawo do poszanowania życia prywatnego);
2. aby ten przepis miał zastosowanie, zamach na dobre imię (reputację) musi osiągnąć pewien poziom powagi i musi być dokonany w sposób powodujący uszczerbek w korzystaniu z prawa do poszanowania życia prywatnego;
3. art. 8 EKPC nie może być przywołany, gdy utrata dobrego imienia jest przewidywalną konsekwencją własnych działań (np. popełnienia przestępstwa);
4. art. 8 i art. 10 zasługują na jednakową ochronę i rozstrzygnięcie nie powinno zależeć od tego, czy skargę wniósł pomówiony (na podstawie art. 8), czy tez dziennikarz, redaktor, wydawca (na podstawie art. 10);
5. w swoim orzecznictwie (np. we wspomnianej wyżej von Hannover nr 2) Trybunał wypracował kryteria, którymi kieruje się przy ocenie, której wartości (tj. ósemce czy dziesiątce) dać pierwszeństwo: przyczynienie się do debaty będącej przedmiotem powszechnego zainteresowania, stopień rozpoznawalności danej osoby, przedmiot publikacji, wcześniejsze postępowanie danej osoby, treść, forma i konsekwencje publikacji oraz – tam, gdzie to właściwe – okoliczności zrobienia fotografii lub uzyskania informacji.

Następnie Trybunał zastosował te kryteria w następującej kolejności:

• rozpoznawalność skarżącej – Trybunał przyznał, że skarżąca jest osobą publiczną;
• wcześniejsze postępowanie skarżącej – wprawdzie fakt wcześniejszej współpracy z prasą nie pozbawia człowieka całkowicie prawa do prywatności, jednak celebryta poszukując świateł fleszy i jupiterów de facto sam redukuje swoją prywatność;
• treść, forma i konsekwencje publikacji – tytuł artykułu został uznany za sąd wartościujący. Trybunał zgodził się, że tytuł ten bezpośrednio nawiązywał do wypowiedzi skarżącej. Owszem była to dziennikarska interpretacja jej słów, do tego oceniająca je negatywnie, ale interpretacja nie była „oderwana od rzeczywistości”. Jeżeli chodzi o konsekwencje, to publikacja prasowa sprowadziła na skarżącą krytykę, jednak w istocie taką reakcję wywołała sama celebrytka;
• metoda uzyskania informacji i jej prawdziwość – publikacja była wywiadem udzielonym świadomie i dobrowolnie przez skarżącą;
• wkład publikacji w debatę będącej przedmiotem publicznego zainteresowania – w zasadzie sądy węgierskie nie badały tego wątku, jednak zdaniem Trybunału w tych okolicznościach nie stanowiło to błędu – skarżąca sama opowiedziała o swoich planach rodzinnych i zrobiła to w celu zaspokojenia ciekawości publicznej niektórych czytelników. Tym samym kwestia debaty publicznej straciła na znaczeniu.

Wszystkie powyższe czynniki (z wyjątkiem ostatniego, ale Trybunał udzielił tu rozgrzeszenia) zostały uwzględnione przez sądy krajowe, które zachowały słuszną równowagę (fair balance) pomiędzy swobodą wypowiedzi dziennikarskiej a prawem do prywatności wdowy po poecie.

–Maciej Lubiszewski–

Orzecznicze porządki

Jak się okazuje nie tylko tzw. przeciętny Kowalski wykorzystuje koniec roku do porządkowania swoich spraw.

Jeszcze przed Świętami – 19 grudnia 2017 r. – Wielka Izba wydała wyrok w sprawie Lopes de Sousa Fernandes przeciwko Portugalii, w którym skorygowała rozstrzygnięcie Izby w tej sprawie sprzed dwóch lat, sprzątając powstały wówczas bałagan.

Sprawa dotyczyła śmierci męża skarżącej. Pan Fernandes przeszedł w portugalskim szpitalu operację usunięcia polipów. Po powrocie do domu źle się poczuł. Różni lekarze stawiali różne diagnozy i włączali różne terapie. W efekcie chory zmarł.

Za sprawą skarżącej przeprowadzono szereg (jak się okazało, wieloletnich) postępowań, których celem miało być wyjaśnienie przyczyn śmierci Fernandesa. Wobec lekarza, który zwolnił chorego do domu wszczęto nawet postępowanie karne, jednak sąd uwolnił go z zarzutów.

Tu od razu rozprawmy się z jednym z wątków sprawy, tj. z naruszeniem art 2 EKPC w aspekcie proceduralnym. Jeżeli postępowanie, którego celem jest wyjaśnienie okoliczności śmierci lub pociągnięcie do odpowiedzialności osób, które do tej śmierci się przyczyniły trwa 9 lat, 11 miesięcy i 25 dni to kwestia odpowiedzialności państwa jest przesądzona. Izba uznała, że doszło do naruszenia art 2 w aspekcie proceduralnym. Wielka Izba to rozstrzygnięcie potwierdziła.

Centralnym punktem sprawy Lopes de Sousa Fernandes jest odpowiedzialność Portugalii za naruszenie materialnego aspektu art 2 Konwencji. Izba stwierdziła naruszenie również w tym zakresie.

I tu  zapędziła się trochę za daleko .

Wyrok został „zaskarżony” do Wielkiej Izby przez rząd portugalski. Do postępowania przystąpiły też rządy brytyjski i irlandzki.

Trybunał postanowił wyklarować swoje stanowisko w sprawach dotyczących błędów (zaniedbań) medycznych. Wielka Izba jednoznacznie potwierdziła jako zasadę, że (§ 186 wyroku) „w kontekście rzekomych błędów lekarskich, materialne obowiązki pozytywne państw dotyczące leczenia ograniczają się do regulacji, co oznacza obowiązek wdrożenia skutecznych ram prawnych zobowiązujących szpitale – prywatne lub publiczne – do przyjęcia odpowiednich środków w celu ochrony życia pacjentów.„

W takich przypadkach do naruszenia materialnego aspektu art 2 Konwencji dojdzie wyłącznie, gdy te uregulowania prawne nie zapewnią właściwej ochrony życia pacjentów.

Obowiązek regulacyjny jest rozumiany przez Trybunał szeroko, jako obejmujący „obowiązek zapewnienia skutecznego funkcjonowania tych regulacji prawnych„, a zatem obejmujący „konieczne środki do zapewnienia implementacji, włączając w to nadzór i egzekwowanie (§ 189)”.

A ponieważ każda szanująca się zasada ma jakieś wyjątki, Wielka Izba wskazała dwa typy okoliczności, w których może powstać odpowiedzialność państwa za naruszenie materialnego aspektu art 2 EKPC:

1. przypadki, w których życie pacjenta jest świadomie wystawione na zagrożenie poprzez odmowę zastosowania procedur ratujących życie. Nie dotyczy to przypadków, gdzie takie procedury zastosowano, jednak były one niekompletne, niewłaściwe lub spóźnione (moim zdaniem Trybunał podkreśla tu wyjątkowość okoliczności);
2. przypadki, w których systemowa lub strukturalna dysfunkcja usług szpitalnych skutkuje pobawieniem pacjenta dostępu do procedur ratujących życie a władze krajowe wiedziały lub powinny były wiedzieć o istniejącym ryzyku, a mimo to nie podjęły żadnych środków, by zapobiec ziszczeniu się tego ryzyka, co naraziło życie pacjentów, w tym pacjenta, którego dotyczy badana sprawa na niebezpieczeństwo.

Wielka Izba zdaje sobie sprawę, że niekiedy trudno będzie rozstrzygnąć, czy dana śmierć spowodowana została przez „zwykły” błąd lekarski (bez generowania odpowiedzialności państwa z materialny aspekt art. 2), czy też przez odmowę dostępu do procedur ratujących życie(co będzie rodziło taką odpowiedzialność).

Sędziowie wskazali jednak czynniki, które – spełniane łącznie – przesądzą o wejściu w grę materialnego aspektu prawa do życia:

a. działania lub zaniechania lekarzy/ratowników muszą wykraczać ponad zwykły błąd lub zaniedbanie – osoby te musiały mieć świadomość, że odmawiając zastosowania procedur medycznych wystawiają życie pacjenta na zagrożenie

b. dysfunkcja, o której mowa wyżej musi być obiektywnie i autentycznie zidentyfikowana jako systemowa lub strukturalna, aby można ją było przypisać państwu – nie chodzi tu więc o pojedyncze przypadki

c. musi zachodzić związek pomiędzy zaskarżoną dysfunkcją i szkodą, której doznał pacjent;

d. dysfunkcja wynikała z nie wykonania przez państwo ciążącego na nim obowiązku wprowadzenia uregulowań prawnych.

Zastosowanie powyższych ustaleń do badanej sprawy było już proste: skarżąca nie twierdziła, że jej męża umyślnie pozbawiono życia, choremu  nie odmówiono dostępu do procedur ratujących życie, Trybunał nie dopatrzył się oznak strukturalnej lub systemowej dysfunkcji usług szpitalnych. Wreszcie działania/zaniechania lekarzy nie wykraczały ponad to, co Trybunał dość bezdusznie określa jako zwykły błąd lub zaniedbanie lekarskie (ang. a mere error or medical negligence).

W związku z powyższym zobowiązanie pozytywne Portugalii wynikające z materialnego aspektu prawa do życia jest w tej sprawie ograniczone do wydania stosownych regulacji prawnych. Z tego obowiązku władze krajowe wywiązały się, w więc nie doszło do naruszenia art 2 EKPC (w aspekcie materialnym).

Wyrok może wydawać się brutalny. Człowiek, który był pod opieką lekarzy umarł, a Trybunał uznaje, że wszystko jest OK.

Po pierwsze nie wszystko – nie wolno zapominać o aspekcie proceduralnym. Tu Portugalia przegrała i musi skarżącej zapłacić.

Poza tym fakt, że człowiek leczony umiera nie musi automatycznie oznaczać, że był leczony niedbale. Ważne, by istniały przepisy zobowiązujące szpitale do ratowania życia (zobowiązanie pozytywne w aspekcie materialnym prawa do życia) oraz, aby okoliczności śmierci były przedmiotem rzetelnego (w tym szybkiego) postępowania (zobowiązanie pozytywne w aspekcie proceduralnym prawa do życia).

Wyrok z pewnością klaruje stanowisko Trybunału i zapewne będzie cytowany przez Izby w przyszłych sprawach.

–Maciej Lubiszewski–

Nowy etap rozwoju procedury pilotażowej

O procedurze pilotażowej napisaliśmy na tym blogu (i nie tylko) już dość dużo. Dzisiejszy wpis też pozostaje w tej tematyce. I jest ku temu bardzo dobry powód.

W czwartkowym (12 października 2017 r.), historycznym wyroku w sprawie Burmych i inni przeciwko Ukrainie Trybunał przekazał sprawy dotyczące blisko 12150 skarżących od razu do wykonania Komitetu Ministrów Rady Europy. Bez wydawania wyroku. Jest to faktyczna realizacja propozycji o której – nieśmiało – mówiło się w Trybunale. Chodzi o wyroki zaoczne (default judgments albo judgments by default). Wspominaliśmy o tym też w naszej książce o procedurze wyroku pilotażowego.

Sam mechanizm jest prosty: chodzi o przekierowywanie przez ETPC skarg (które zostały rozstrzygnięte wyrokiem pilotażowym albo za sprawą dobrze ugruntowanego orzecznictwa) od razu do wykonania wyroku przez Komitet Ministrów Rady Europy.

Tak też się stało w sprawie Burmych i inni. Leżący u podstaw sprawy problem strukturalny został zdiagnozowany już w 2009 r. w wyroku pilotażowym w sprawie Yuriy Nikolayevich Ivanov przeciwko Ukrainie.  Polegał on na braku faktycznego wykonywania prawnie obowiązujących wyroków sądów ukraińskich. Głównie chodziło o brak wypłaty zadośćuczynień, zwrotu opłat sądowych i innych wierzytelności przyznanych zgodnie z prawem ze względu na brak środków budżetowych.

Wtedy (w 2009 r.) Trybunał nakazał przyjęcie skutecznego środka lub kombinacji środków w systemie prawa krajowego, które będą zgodne, w teorii i w praktyce, ze wskazaniami Trybunału. Środki te  powinny zostać przyjęte w ciągu 1 roku od wejścia w życie wyroku.

Minęło 7 lat i problem nie został rozwiązany.

Trybunał nie dostrzegł żadnych realnych działań po stronie władz, a liczba identycznych skarg rosła. Całkowita ich liczba objęła 14,430 spraw, a 12,143 ciągle się toczy.

ETPC stwierdził, że skuteczna implementacja wyroku pilotażowego polega na czymś zgoła przeciwnym niż brak działań zaprezentowany przez władze ukraińskie. Wskazywał też na rosnący problem zaległości orzeczniczych i konieczność podjęcia działań służących zmniejszeniu liczby skarg repetytywnych.

Ostatecznie, sędziowie uznali, że skargi należy zbadać w kontekście wykonania wyroku pilotażowego w sprawie Yuriy Nikolayevich Ivanov i przekierować sprawy Burmych i inne do wykonania przez Komitet Ministrów Rady Europy, zgodnie z przyjętymi ramami środków generalnych służących wykonaniu wyroku Ivanov, łącznie z regulacjami dotyczącymi zadośćuczynienia za brak wykonania lub opóźnione wykonanie decyzji krajowych organów.

 Warto wspomnieć, że siedmioro sędziów (w tym sędzia Yudkivska z Ukrainy) zgłosiło łącznie opinię odrębną.

Podnieśli w niej, że zadaniem Trybunału jest badanie najpoważniejszych naruszeń praw człowieka oraz wydawanie kluczowych decyzji dotyczących europejskich wartości. Ich zdaniem Trybunał nie może, z powodu poważnych zaległości orzeczniczych, przestać wypełniać swoich zadań sądowych, pozostawiając skarżących w nieprzewidywalnej pozycji i przekazywać odpowiedzialności sądowej na polityczny organ, który posiada niewielki wpływ na Rząd, aby ten właściwie wykonał wyrok pilotażowy.

W konkluzji opinii odrębnej sędziowie stwierdzili, że Trybunał powstał aby odpowiadać na naruszenia jako niezależny organ sądowy a nie koncentrować się na statystykach.

Wreszcie podnieśli, że omawiany wyrok nie ma podstawy w Konwencji oraz wrzuca tysiące zdesperowanych ludzi w prawną próżnię i podważa ochronę praw człowieka w Konwencji.

Wydaje mi się, że prawne wątpliwości dotyczące podstaw wydawania wyroków zaocznych pozostaną. Z drugiej strony – ze względu na obciążenie ETPC – jestem pewien, że Trybunał nie zrezygnuje z ich wydawania. A sprawa  Burmych i inni przeciwko Ukrainie po prostu będzie pierwszym z wielu wyroków tego rodzaju.

– Jakub Czepek

 

 

Biesłan.

Rosja ma w swojej historii dwa szczególnie dramatyczne ataki terrorystyczne: Dubrowkę i Biesłan.

Obydwa zakończyły się operacjami sił specjalnych, w których zginęły dziesiątki bezbronnych ludzi. Mam wrażenie, że akcje te miały na celu nie tyle uratowanie zakładników, ile zabicie terrorystów.

Obydwa ataki doczekały się swoich spraw w Strasburgu.

Atak teatr na Dubrowce z 2002 r. był kanwą dla sprawy Finogenov i inni przeciwko Rosji, w której Trybunał stwierdził naruszenie art 2 EKPC (brak właściwego przygotowania i przeprowadzenia akcji odbicia zakładników oraz skutecznego śledztwa)

Atak na szkołę w Biesłanie z 2004 r. został kilka dni temu (13 kwietnia) oceniony przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku w sprawie Tagayeva i inni przeciwko Rosji.

Przytaczanie stanu faktycznego chyba nie ma większego sensu. Pomysł, aby celem ataku uczynić dzieci, ich rodziców i nauczycieli mógł powstać wyłącznie w umyśle psychopaty i nie miał nic wspólnego z walką o wolną Czeczenię.

Nagrania dowodzą, że akcja antyterrorystyczna była totalnie bezładna. Rosjanie zaatakowali tych zbirów wszystkim, co mieli pod ręką. Użyto czołgów, granatników, miotaczy ognia. Nie trzeba być znawcą, by uznać, że nie jest to arsenał typowy dla takich akcji.

W efekcie zginęło ponad 330 osób, w tym 180 dzieci.

Werdykt Trybunału jest do pewnego stopnia zbieżny z wyrokiem w sprawie Finogenov:

• Rosja naruszyła art 2 EKPC poprzez niedostateczne przygotowanie i przeprowadzenie akcji odbicia zakładników;
• Rosja naruszyła wynikający z art 2 EKPC obowiązek przeprowadzenia skutecznego śledztwa, które wyjaśniłoby, czy użycie siły przez funkcjonariuszy było uzasadnione.

Do tego dochodzi naruszenie art 2 EKPC w aspekcie materialnym. O ile samo użycie siły przeciwko terrorystom było uzasadnione, użyte środki (czołgi, miotacze ognia, granatniki i inna ciężka broń i amunicja, a więc broń nieselektywna – indiscriminate weapons) stały w rażącej dysproporcji wobec standardu „absolutnej konieczności” wynikającego z art 2.  W tym kontekście Trybunał zauważył, że przyczyniły się do tego wątłe regulacje prawne dotyczące użycia siły.

O dwóch nowych – w stosunku do sprawy Finogenov – aspektach trzeba jeszcze wspomnieć.

Po pierwsze, Trybunał dopatrzył się naruszenia art. 2 EKPC poprzez zaniechanie podjęcia przez władze krajowe środków prewencyjnych.

Obowiązek pozytywny w postaci prewencyjnej ochrony życia został już zidentyfikowany w orzecznictwie. Częściej dotyczył on jednak konkretnych osób (np. umieszczenie więźnia w jednej celi z więźniem niebezpiecznym dla otoczenia – zdiagnozowanym schizofrenikiem). Beneficjentem takiej ochrony jest również społeczeństwo (Trybunał określa to jako „the obligation to afford general protection to society”).

Ten ostatni wątek został wykorzystany w omawianej sprawie. Jak się okazuje, władze rosyjskie wiedziały o tym, że terroryści planują opanowanie jednej ze szkół, jednak nic w tej sprawie nie zrobiły.

Po drugie, Trybunał spojrzał na tę tragiczną sprawę z perspektywy art. 46 EKPC i uznał, że Rosja powinna wyciągnąć lekcję z przeszłości i przyjąć pewne środki o charakterze indywidualnym i generalnym, które zapobiegną takim sytuacjom na przyszłość.

„Takie środki mogłyby obejmować dalej idące korzystanie z pozasądowych środków gromadzenia informacji i ustalania prawdy, publiczne uznanie i potępienie naruszeń prawa do życia w trakcie operacji związanych z bezpieczeństwem oraz szersze rozpowszechnianie informacji i lepsze szkolenie policji„.

Ponadto Trybunał uznał za pożądane stworzenie „odpowiednich ram prawnych, w szczególności zapewniających adekwatność krajowych aktów prawnych odnoszących się do operacji na dużą skalę w zakresie bezpieczeństwa oraz mechanizmów współpracy między władzami wojskowymi, służbami bezpieczeństwa i cywilnymi w takich sytuacjach, a także klarowne sformułowanie reguł rządzących zasadami i ograniczeniami użycia siły śmiercionośnej w trakcie operacji związanych z bezpieczeństwem, odzwierciedlających stosowne normy międzynarodowe„.

W szczególny sposób wyartykułowano obowiązek dotyczący śledztwa w sprawie domniemanych nieprawidłowości. Tu Trybunał uznał, że śledztwo powinno być kontynuowane z uwzględnieniem konkluzji, do których doszedł Trybunał w omawianym wyroku. „W szczególności niniejsze dochodzenie powinno wyjaśnić główne okoliczności użycia broni nieselektywnej przez funkcjonariuszy państwowych i oceniać ich działania w świetle wszystkich znanych faktów. Powinno również zapewnić właściwą kontrolę opinii publicznej poprzez zapewnienie ofiarom dostępu do kluczowych dokumentów, w tym sprawozdań ekspertów, które miały kluczowe znaczenie dla wniosków z dochodzenia w sprawie przyczyn śmierci i odpowiedzialności urzędników„.

Nie zdziwię się, jeżeli wyrok Izby zostanie zaskarżony do Wielkiej Izby – to prawo rządu rosyjskiego.

Ważniejsze jest jednak, by Rosja jak najszybciej wdrożyła postulowane środki. Skorzysta na tym rosyjskie społeczeństwo (lepiej chronione przez znowelizowane prawo i przeszkolone służby) oraz same władze, które nie będą musiały wstydzić się kolejnej krwawej kompromitacji.

Chyba że zwycięży filozofia Stalina, w myśl której „ludiej u nas mnogo„.

– Maciej Lubiszewski –

PS. Ta kropka na końcu tytułu jest celowa.

Grecki obóz pracy – Chowdury i inni przeciwko Grecji

Bardzo rzadko zdarzają się wyroki dotyczące zarzutu naruszenia art. 4 Konwencji. Dlatego też zakaz niewolnictwa, pracy przymusowej lub obowiązkowej rzadko pojawia się na blogu. Ostatnio pisał o tym Maciek tutaj.

Niecały tydzień temu (30 marca 2017) Trybunał wydał wyrok w sprawie Chowdury i inni przeciwko Grecji. Dotyczy on właśnie art. 4. Sam fakt, że pojawia się wyrok dotyczący naruszenia „czwórki” już jest wystarczającym pretekstem do jego opisania. Ale do rzeczy…

Sprawa podejmuje problem obozu pracy przymusowej. Trudno mi inaczej określić sytuację, w której pracownicy, pochodzący z Bangladeszu, zbierali truskawki, pilnowani przez uzbrojonych strażników.

„Pracownicy” nie mieli pozwolenia na pracę. Mieli otrzymywać wynagrodzenie w wysokości 22€ za 7 godzin pracy i dodatkowo 3€ za każdą godzinę nadliczbową. W praktyce pracowali od 7.00 do 19.00 pod nadzorem uzbrojonych strażników. Wynagrodzenie otrzymywali tylko jeżeli dalej pracowali.

Jak dodamy to tego warunki mieszkaniowe skarżących zapewnione przez „pracodawcę” to będziemy mieli pełen obraz sytuacji. Były to prowizoryczne szopy, bez toalety i bieżącej wody. W pewnym momencie zaczęły się strajki i domaganie się wypłaty zaległego wynagrodzenia. Jeden ze strażników otworzył ogień, raniąc około 30 pracowników. Dwoje „pracodawców” oraz strażnicy zostali aresztowani i oskarżeni o spowodowanie poważnego uszczerbku na zdrowiu oraz o handel ludźmi.

Z ich skazaniem nie poszło już tak łatwo. Jeden ze strażników i jeden z „pracodawców” zostali skazani na karę pozbawienia wolności, zamienioną na grzywnę. Ostatecznie, musieli oni zapłacić 1500€. Kwota ta obejmowała 35 „pracowników”, więc każdy z nich miał dostać żenujące odszkodowanie w wysokości 43€[sic!] , czyli około 180 złotych.

Poza tym, zdaniem skarżących, zarzut handlu ludźmi nie został właściwie zbadany. Trybunał Kasacyjny odrzucił ich wniosek w tej sprawie.

Skarżący zarzucali, że byli zmuszeni do świadczenia pracy przymusowej lub obowiązkowej. Podnosili również, że na władzach greckich ciążył obowiązek ochrony przed narażeniem ich na handel ludźmi poprzez przyjęcie środków prewencyjnych oraz ukaranie sprawców.

Trybunał uznał, że sądy greckie, które nie uznały zaistniałej sytuacji za handel ludźmi, stosowały zbyt restrykcyjną definicję tego zjawiska, identyfikując je raczej z poddaństwem. Zdaniem ETPC i zgodnie z art. 3 Protokołu z Palermo (15 listopada 2000) oraz art. 4 Konwencji Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi (Warszawa, 16 maja 2005) sytuacja skarżących powinna zostać zakwalifikowana jako handel ludźmi i praca przymusowa.

Odnosząc się do obowiązków po stronie państwa, ETPC przypomniał, że Państwa muszą stworzyć prawną i administracyjną strukturę, która zakazuje i przewiduje kary za niewolnictwo, poddaństwo, pracę przymusową lub obowiązkową. Grecja w  dużej mierze spełniła ten obowiązek, poprzez ratyfikację Protokołu z Palermo oraz Konwencję w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi.

Ale…

Trybunał zauważył, że zwracano uwagę władz na sytuację na plantacjach w Manoladzie. Były na ten temat artykuły w prasie, raporty, a nawet debata w Parlamencie. Ich efekty były – jak widać – skromne, a władze były świadome problemu. Zdaniem ETPC, podjęte przez władze środki, mające na celu zapobieganie handlowi ludźmi  były niewystarczające.

Odnosząc się do obowiązku proceduralnego polegającego na przeprowadzeniu skutecznego śledztwa i zapewnienia skutecznego postępowania sądowego, ETPC uznał że doszło do naruszenia art. 4 ust 2 Konwencji. Sędziowie argumentowali ten wniosek faktycznym brakiem zadośćuczynienia oraz nieskutecznym postępowaniem sądowym, które de facto nie karało osób odpowiedzialnych za handel ludźmi.

Właściwie trudno dziwić się sędziom. Ten wyrok jest dobrym przykładem braku wypełnienia obowiązków pozytywnych wynikających z art. 4 Konwencji.

Poza tym sprawa Chowdury i inni v. Grecja dowodzi, że ETPC w dalszym ciągu rozwija zakres zobowiązań pozytywnych wynikających z art. 4. Trybunał robi to w sposób analogiczny do tych obowiązków pozytywnych, które wynikają z art. 2 i 3 Konwencji. Pisałem o tym szerzej na blogu i w swojej książce. Polecam zainteresowanym.

Jakub Czepek

 

IV Konferencja Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego

Od pewnego czasu na przełomie maja i czerwca spotykamy się w olsztyńskim Kortowie na Konferencji Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego.

Dotychczas poziom merytoryczny i „towarzyski” 🙂 był bardzo wysoki. Trudno się dziwić: lasek, jeziorko, keja, ognisko, grill – w takich okolicznościach o wszystkim można porozmawiać.

Jestem przekonany, że podobnie będzie również w tym roku. Wszystkich chętnych serdecznie zapraszam. Część informacji na nieśmiertelnym „fejsie„.

Szczegóły wyślę e-mailem – proszę tylko do mnie napisać (m.lubiszewski@uwm.edu.pl).

Do zobaczenia.

Profesor Zybertowicz w Strasburgu

Dziś Trybunał wydał m.in. dwa wyroki w sprawie Zybertowicz przeciwko Polsce i Zybertowicz przeciwko Polsce nr 2.

Co ciekawe, na stronie Trybunału nie ma specjalnej wzmianki o tych orzeczeniach i chyba mnie to nie dziwi. Sprawy nie wnoszą do orzecznictwa nic nowego – potwierdzają standard znany z niemieckich spraw z 2012 r.: Axel Springer czy Von Hannover.

Podobnie nie dziwi mnie to, że w Polsce wyroki wywołały żywą reakcję mediów i komentatorów.

W końcu chodzi o głośne procesy Michnik kontra Zybertowicz.

Sprawa pierwsza

14 marca 2007 r. w Rzeczpospolitej ukazał się artykuł pt. „Żurnaliści pod wpływem autohipnozy”. Skarżący – Andrzej Zybertowicz odniósł się do wypowiedzi Seweryna Blumsztajna, według którego ten pierwszy teraz zabiera głos, choć za komuny siedział cicho. Profesor Zybertowicz stwierdził: „To już klasyka. Adam Michnik wielokrotnie powtarzał: ja tyle lat siedziałem w więzieniu,m to teraz ja mam rację„.

I o to wytłuszczone wyżej zdanie Pan Adam Michnik pozwał Pana Andrzeja Zybertowicza.

Polskie sądy uznały to za wypowiedź o faktach (statement of fact), a ponieważ pozwany nie dowód, ze powód coś takiego kiedykolwiek powiedział, sąd uwzględnił powództwo i zasądził 10.000 zł. na cel charytatywny, obowiązek publikacji przeprosin i koszty procesu.

Trybunał niejednokrotnie wypowiadał się do ważeniu dwóch przeciwstawnych interesów: prawa skarżącego (w tym przypadku swobody wypowiedzi) i uprawnionego celu ingerencji (często chodzi o interes ogólny w stylu bezpieczeństwa publicznego, w tym przypadku chodziło o dobre imię i prawa innych osób, tj. Pana Adama Michnika).

W takich sprawach jak omawiana, Trybunał bierze pod uwagę:

a. kim jest osoba, której dotyczy dana wypowiedź  – tzw. public figure musi mieć twardszą skórę

b. czy wypowiedź mieści się w debacie będącej przedmiotem ogólnego zainteresowania (debate of general interest) – w takiej debacie art 10 ust 2 EKPC pozostawia niewiele miejsca na ograniczenia wolności ekspresji.

Trybunał uznał, że nie jest możliwe jednoznaczne zaklasyfikowanie wypowiedzi Profesora Zybertowicza jako wypowiedzi o faktach. Można ją również uznać za osąd wartościujący (value judgment).

Sądy krajowe nie przyłożyły należytej wagi do rozstrzygnięcia tej kwestii. W szczególności nie wzięto pod uwagę materiału dostarczonego przez skarzącego, z którego wynikało, iż Pan Adam Michnik odwoływał się do swojego uwięzienia w czasach słusznie minionych.

W konsekwencji Trybunał uznał, że doszło do naruszenia art 10 EKPC. Trybunał przyznał skarżącemu odszkodowanie (za szkodę pieniężną) w wysokości również kwotom zasądzonym od niego przez sądy krajowe. Ponadto Trybunał przyznał również zadośćuczynienie (za szkodę niepieniężną) w wysokości 2000 EURO.

Na marginesie dostrzegam tu jedno z wielu kuriozów polskiego piekiełka: Zybertowicz odnosząc się do wypowiedzi Blumsztajna, obraził Michnika za co ostatecznie zapłaci polski podatnik.

Sprawa druga

W tej sprawie Pan Michnik pozwał Profesora Zybertowicza za jego wypowiedź następującej treści (opublikowana również w „Rzepie” tyle że w 2008 r.): „Swoją drogą to ciekawe, kto mnie dotychczas pozwał do sądu: dwóch agentów i jeden ich zaciekły obrońca„

Tutaj także polskie sądy uznały, że była to wypowiedź o faktach: Adam Michnik miał być zaciekłym obrońcą Milana Suboticia i Zygmunta Solorza. O ile powszechnie znany był stosunek Pana Michnika do ustawy lustracyjnej, o tyle nie ma dowodów wskazujących na obronę tych dwóch konkretnych osób.

W tym przypadku jednak, Trybunał dostrzegł, że sądy miały świadomość kontekstu wypowiedzi (publiczna debata o lustracji), a nawet jej sensu (odnosiła się ona do stosunku Adama Michnika do ustawy lustracyjnej).

Mimo to, z treści tej wypowiedzi czytelnik gazety mógł wyciągnąć wniosek, że Pan Michnik faktycznie bronił tych agentów, usprawiedliwiał ich i dążył do uniknięcia przez nich odpowiedzialności za niecne sprawki.

A to już nie miało związku z faktami.

Co do konsekwencji finansowych (tu również wpłata na zbożny cel, publikacja przeprosin i koszty procesu), Trybunał docenił analizę sytuacji finansowej skarżącego dokonaną przez sądy krajowe. W konsekwencji zasądzone kwoty nie były nieproporcjonalne.

Trybunał uznał, że sądy krajowe właściwie zważyły przeciwstawne interesy i dokonana przez nie ocena sprawy była zgodna ze standardami wyznaczonymi przez orzecznictwo strasburskie.

W efekcie wyrok dla rządu korzystny 😉

Wiele lat temu Adam Michnik ogłosił, że będzie pozywał każdego kto będzie opluwał jego dobre imię. Oczywiście ma do tego pełne prawo, jednak nie można zapominać, że jest (lub był) szefem największego dziennika w Polsce i dysponuje możliwością odpłacenia plującemu pięknym za nadobne.

Grożenie procesami nie sprzyja rozwijaniu się wolnej debaty publicznej, ponieważ zniechęca niektórych krytyków do zabierania głosu w debacie publicznej.

Inna sprawa, że jakość debaty publicznej w Polsce już od dawna sięgnęła bruku – i to dotyczy obu stron, więc nie wiem, czy jest czego bronić.

Druga uwaga ogólna dotyczy kwestii w sumie technicznej, na którą zwrócił uwagę sędzia litewski Kuris. Połączenie tych spraw sprawiłoby, że wychwycenie różnic w ocenie Trybunału byłoby dużo łatwiejsze.

Chociaż wówczas pojedynek zakończyłby się zwycięstwem Profesora Zybertowicza, a tak jest remis.

Czy muzułmańska uczennica ma obowiązek chodzenia na basen?

Bardzo długo nas nie było. Cisza na blogu (z mojej strony) była związana z rekordami dydaktycznymi jakie bije w tym semestrze. Naprawdę, takiej ilości zajęć jeszcze nigdy nie miałem. Na szczęście niedługo będę miał trochę więcej czasu. A przynajmniej taką mam nadzieję.

Maciek też się nie nudził, ale o tym na pewno sam napisze.

Dzisiejsza spraw dotyczy świeżego (wczorajszego – 10 stycznia 2017) wyroku  w sprawie Osmanoğlu i Kocabaş przeciwko Szwajcarii.

Problem dotyczy dwóch muzułmańskich uczennic szwajcarskiej szkoły, które miały 9 i 7 lat. Rodzice odmówili posyłania ich na basen.

Nauka w publicznej szkole w Szwajcarii przewiduje obowiązkową naukę pływania na basenie w koedukacyjnych grupach. Nieposyłanie dziecka na obowiązkowe zajęcia szkolne (a takim jest również nauka pływania) wiąże się z surowymi karami pieniężnymi.

Skarżącymi są rodzice dziewczynek, którzy zdecydowali się przeciwstawić temu obowiązkowi. Zostali oni ukarani grzywną w wysokości 1 400 CHF (około 1 292 EUR) za uchybienie obowiązkom rodzicielskim.

Przed ETPC podnosili, że są muzułmanami i obowiązkowy udział córek w koedukacyjnych zajęciach z nauki pływania narusza ich wolność myśli sumienia i wyznania, gwarantowaną przez art. 9 EKPC. Ich zdaniem nałożona na nich grzywna nie miała podstawy prawnej oraz była nieproporcjonalna.

Trybunał stwierdził, że szkoła odgrywa szczególna rolę w procesie społecznej integracji, szczególnie gdy dotyczy dzieci pochodzących z innych krajów. Pełna edukacja ułatwia skuteczną, społeczną integrację w zgodzie z lokalnymi zwyczajami. Wynikający z takiej edukacji interes dziecka ma pierwszeństwo przed życzeniem rodzica, aby jego córki nie uczestniczyły w zajęciach z nauki pływania w mieszanych grupach.

ETPC uznał też, że uczęszczanie na wspomniane lekcje miało nie tylko nauczyć dzieci pływać, lecz przede wszystkim brać udział w aktywnościach wspólnie z innymi uczniami, bez wyjątków wynikających z ich pochodzenia czy religijnych lub filozoficznych przekonań rodziców (§98).

Poza tym, sędziowie zauważyli, że władze szwajcarskie przewidziały szereg udogodnień dla skarżących tak, aby zmniejszyć wpływ uczęszczania dzieci na zajęcia z nauki pływania na przekonania religijny ich rodziców. Ułatwienia obejmowały, między innymi możliwość noszenia burkini oraz wniesienia odwołania od decyzji właściwych organów krajowych (§101).

Dlatego też, ETPC uznał, że nie doszło do naruszenia art. 9.

Bardzo mi się podoba wnioskowanie i argumentacja Trybunału w tej sprawie. ETPC dostrzega konieczność społecznej integracji dziecka cudzoziemców w zgodzie z lokalnymi zwyczajami. Celem takiego działania ma być zapobieganie wykluczeniu. Pozostaje to także w zgodzie z wymogami wynikającymi z wyznawanej religii, umożliwiając np. noszenie burkini.

– Jakub Czepek

Na posiedzeniu Wielkiej Izby

W ubiegłym tygodniu byłem w Strasburgu. Większość czasu zeszła na pracy w bibliotece Trybunału i na spotkaniach.

W tym czasie miało odbyć się posiedzenie Wielkiej Izby otwarte dla publiczności.

Większość posiedzeń odbywa się przy drzwiach zamkniętych, a te otwarte dla publiczności są raz albo dwa razy w miesiącu. Dlatego też postanowiłem, że się wybiorę.

Posiedzenie dotyczyło sprawy Satakunnan Markkinapörssi Oy i Satamedia Oy v.
Finlandia (link do wyroku Izby tutaj, filmik z tego posiedzenia dostępny jest tutaj).

Skarżącymi są dwie firmy, które wydawały gazetę Veropörssi. Gazeta publikowała informacje podatkowe, dotyczące opodatkowanego przychodu i posiadanych dóbr.

W 2003 wspólnie z operatorem telefonii komórkowej jedna ze skarżących firm wprowadziła usługę sms. Za jej pomocą można było uzyskać informacje podatkowe o osobach fizycznych. Baza danych obejmowała około 1/3 podatników w Finlandii.

Rzecznik Ochrony Danych wytoczył postępowanie administracyjne dotyczące sposobu i zakresu przetwarzania danych podatkowych przez skarżące firmy. Ostatecznie, Rada Ochrony Danych (opierając się także na orzeczeniu wstępnym Trybunału Sprawiedliwości UE) zakazała przetwarzania informacji podatkowych w zakresie w jakim robiły to obie firmy od 2002 roku. Zakazano też wspomnianej usługi sms. Decyzja została podtrzymana przez fiński Naczelny Sąd Administracyjny.

W wyroku Izby Trybunał stwierdził, że nie doszło do naruszenia art.10. Sędziowie argumentowali, że fińskie władze w sposób rozsądny wytyczyły granicę pomiędzy konkurującymi interesami, wynikającymi z prawa do przekazywania informacji o sprawach interesu publicznego oraz prawa do poszanowania prywatności tych podatników, których dane zostały opublikowane.

Trybunał stwierdził, że zastosowane sankcje nie były nadmierne. zakazywały tylko publikowania informacji w pewnym zakresie.

Sędziowie uznali też, że doszło do naruszenia art. 6 §1 ze względu na przewlekłość postępowania krajowego

Posiedzenie Wielkiej Izby nie zakończyło się wyrokiem. Osobiście jestem ciekaw, czy wyrok Izby zostanie utrzymany. Pozostaje uzbroić się w cierpliwość.

– Jakub Czepek